“Het vermogen om in het ‘hier en nu’ te leven, heeft een diepe indruk op me gemaakt.”
De bedoeling van het Spotlight gesprek is om te praten over cultuur, over cultuurverandering, over de rol van leiderschap daarin en de medewerkersbetrokkenheid daarbij. Maar natuurlijk gaat het allereerst over Petra Bosse en dus zitten we gelijk in een gesprek over reizen.
Toen ik in 1986 voor het eerst in Afrika, Zimbabwe aankwam was ik én totaal overrompeld én voelde ik me ‘in no-time’ thuis. De totaal andere omgeving, waarin niets eruit zag, niets voelde, niets rook, zoals in Nederland of Europa. De groepen mensen onder een boom die besluiten met elkaar namen; de autobedrijfjes, de kapper, gewoon op de hoek van de straat in de buitenlucht, de verkoop van groeten en fruit op de grond: alles zo anders dat ik niet anders kon dan me overgeven aan m’n nieuwsgierigheid, m’n emoties en m’n flexibiliteit om er ook maar iets van te kunnen begrijpen. Zo’n andere context maakte dat ik echt ging kijken, en zag hoe de mensen hun leven vormgaven. Hoe ze geld konden verdienen voor hun (extended) familie en gelukkig konden zijn. Het persoonlijk leiderschap dat ik toen zag, in de creativiteit en het vermogen om in het ‘hier en nu’ te leven, om er iets van te maken, heeft een diepe indruk op me gemaakt. Al leek het door mijn Europese ogen soms hopeloos. Het heeft me gevormd in mijn levensloop en ook in mijn gedachten over werk en leiderschap. Samen, zorg hebben voor elkaar, durven dromen, hopen en doen zijn belangrijke principes voor het leiderschap, de drager van cultuur.
Veel later zou ik ook ‘out of context’ als ontwerpprincipe voor leiderschapsontwikkeling in m’n werk nadrukkelijk gebruiken. Leidinggevenden zijn druk en leven vaak vanuit hun hoofd. Die hoofden zitten zo vol, dat ze daardoor fysiek gespannen zijn, controle willen houden en minder ruimte nemen om rustig te kijken, alvorens te besluiten.
Als je ‘drukke’ leiders meeneemt in de natuur, dan is dat een voedende ervaring. De natuur zorgt voor ruimte in je hoofd: je ademhaling zakt, je wordt losser, vrijer, dichter bij de emotionele kant van jezelf. In zo’n omgeving leer je over je fysieke kracht en beperkingen en je leert je emoties kennen en je intuïtie beter te gebruiken. Je gebruikt àl je zintuigen, maar dan in samenhang.
Met begeleiding en reflectie wordt de natuur en het reizen een krachtige metafoor voor leiderschapsontwikkeling. Door de onzekere situaties in de natuur, word je eerlijker naar jezelf en zo wordt ontwikkeling mogelijk. Plekken helpen ook verankeren: Op het snijvlak van twee tectonische platen in IJsland, wordt een strategische keuze prachtig versterkt door de plek waar het besluit genomen wordt. Veel schijnbare complexiteit valt weg in de natuur en zonder power point. Mensen hebben dan een groter vermogen om met nieuwe ogen naar dezelfde strategische uitdagingen te kijken. Ze gebruiken hun creatieve rechterhersenhelft ook meer. De reis creëert een bijzondere verbinding tussen teamleden. Het omgekeerde is ook waar: nergens wordt zichtbaarder dat het niet goed loopt dan op een vakantie of een leiderschapsreis.
In openhartige gesprekken met leiders en directieteams heb ik het graag over de echte zaken die er spelen: de verlangens, de wensen en de pijn die mensen ervaren. De relatie, de openheid daarin en het begrip naar elkaar, bepalen de kracht en het succes van het team. Een voorbeeld is een gesprek tussen drie vrouwen en een man. Zij vormden een team en tussen hen was een diepe vertrouwensbreuk ontstaan: “Ik wil nooit meer met je werken. Ik vertrouw je niet meer.” Na twee gesprekken was dat veranderd in: “Ik wil dat je voor me gaat staan: opstaat en me steunt als ik heftige weerstand krijg vanuit de Raad van Toezicht.” Ik breng diepte aan in dit soort gesprekken met reflecties zoals: “Ik hoor iets anders.” Of: “Ik zie jouw gezicht vertrekken.” Of: “Ik heb jou al een poosje niet meer gehoord: hoe kijk jij hierna?” Ik hou de emotie in een gesprek. Emotie geeft verbinding, dat is uiteindelijk de kern bij samenwerking.
Voor alles is een tijd. Niet alles hoeft direct op tafel, al zeker niet in één gesprek. Soms lukt het niet om op een bepaald moment door te dringen. Dan moet een onderwerp of een ruzie eerst tijd en lucht krijgen. Zoals een kampvuur dat uitgaat, als er te weinig lucht is. Mensen wijzen in eerste instantie graag naar anderen, of denken voor anderen. Ik help ze dan om naar zichzelf te kijken, daar zit de invloed. Vaak schuift dan een mening over een weekend of een week. Daarbij helpt een informeel belletje, of een moment bij een koffieautomaat of als je iemand als eerste in MSTeams treft, of juist als laatste blijft hangen.
Ik houd ervan om in tegenstellingen te denken, in de paradoxen zit de spanning wat het interessant en ook heel ingewikkeld maakt. Vanuit de ontspanning de spanning opzoeken. Dat kennen we allemaal van de sport, yoga of Tai Chi. Dat kan ook mentaal. Als er veel gesproken wordt over waar het moeilijk is, vraag ik waar het makkelijk gaat. Als iedereen druk is met groei, vind ik het interessant om te kijken waar je kunt krimpen om te groeien. Ik ben een pragmatische dromer, een autonome samenwerker, een veilige avonturier. Ik breng ‘care’ en ‘dare’ samen zoals Kohlrieser beschrijft in het gelijknamige boek. Dat concept is eenvoudig: iedereen herkent het in zichzelf, de een is meer van ‘dare’, de ander meer van ‘care’. Je hoeft het niet eens te zijn met elkaar, maar je wilt elkaar wel begrijpen. Goede vragen komen vanuit ‘care én dare’. Deze vragen brengen zelfs de onderhandelaar en de gijzelnemer in contact. Ze bouwen een relatie. Dan ontstaat er ruimte om over andere dingen na te denken en besluiten te nemen. Een bevestiging kan al voldoende zijn “Wat fijn dat je antwoord geeft! Wat goed dat je hier over nadenkt.”
In zekere zin zijn we allemaal gijzelaar. Van onszelf. Van onze eigen beperkende overtuigingen. Als ik een coachee dat kan laten inzien, of een doorbraak creëer in een team dat vastzit, dan ga ik vrolijk naar huis.
